အဘိုးပြောဖူးသည်။ မြေးလေး အိမ်ထောင်ပြုရင် ကနခိုလေးဝယ်ထားရတယ်။ အရေးအကြောင်းရှိရင် တန်ဖိုးကြီးတယ်ဆိုခဲ့သည်။
အမှန်ပင်ကလေးငယ်၏ ကြက် ညှာ ချောင်းဆိုး ရောဂါကိုကနခို ီနှင့်ချင်းစိမ်း ရေရော ၍ သွေးကာ အနည်းငယ်ရင်ဘတ်တွင် လူးလူးပေးရာ ကြက်ညှာရက်(၁၀၀) မကြာဘဲအမှန်ပျောက် ကင်းခဲ့ သည်။
နောက်တစ်ဖန် လက်တွေ့ကြုံသည်က ကင်မြီးကောက်အထိုးခံရသူအား ကနခိုစေ့သွေးလိမ်း ပေးခဲ့ရာ ချက်ချင်းဒဏ်ရာသက်သာ ပျောက်ကင်းခဲ့ သည်။
ကနခိုကို စိတ်ဝင်စား၍ ဖတ်မှတ်ကြည့်ရာ ဆေးကျမ်းတို့တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဖေါ်ပြထားခြင်း ရှိသည်။
ရွှေမြန်မာတို့ ကနခိုဟုဆိုလျှင် ပြင်းထန်သော ဓာတ်သွားစေသည့် အစေ့(သို့) အဆံအဖြစ်သိကြသည်။
ကနခို၏ ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ Croton tiglium Linn ဖြစ်သည်။ မျိုးရင်းမှာကြက်ဆူ မျိုးရင်းဖြစ်သည်။
အမြဲစိမ်းပင်လတ်မျိုးဖြစ်သည်။အမြင့်ပေ(၁၅)ပေမှ(၂၀)ထိရှိသည်။ ပင်စည်ခေါက်မှာညိုပြာပြာဖြစ်သည်။
ရွက်နားတွင်ခွေးသွားစိတ်ရှိပြီးဘဲဥပုံသဏ္ဍာန်အဖျားချွန်သည်။ ရွက်ညှာရှည်ကာ လိမ္မော်ရောင်မှအစိမ်း ရောင်ထိရှိသည်။ အပွင့်သေး ငယ်ပြီးဖိုပွင့် /မပွင့်ရှိသည်။
ဖိုပွင့် သည်အမွေးမဲ့၍ဖြူသည်၊မပွင့်မှာ အမွေးရှိသည်။ နယုန်၊ဝါဆိုလတို့တွင် ပွင့်သည်။ အသီးသည် ထောင့် (၃)ထောင့်ပါသောအက်ကွဲသီးဖြစ်သည်။
အစေ့အဆံချောမွတ်ပြီး တပို့တွဲ၊ကဆုန်လတို့တွင်သီးသည်။ အမြင့်ပေ(၂၀၀၀) အထိရှိ၍ ပူအိုက်စွတ်စို သော မြန်မာပြည် ဒေသများတွင် စိုက်ပျိုးနိုင်သည်။
ကနခိုမူလပေါက်ရောက်ရာဒေသမှာ ပသျှူးကျွန်းစုဖြစ်သည်။မြန်မာပြည်အနှံ့အပြား တောရွာခြံစည်းရိုးများ တွင်စိုက်ပျိုးထားကြသည်။
အစေ့မှာလက်မဝက်ခန့်ရှည်ကာ မြေပဲစေ့နှင့်အလွန်တူ သည်။ပြင်းပြင်းထန်ထန်ဓါတ်သွားစေတတ်သော သဘောရှိ သဖြင့်ဝမ်းနုတ်ဆေးဖေါ်စပ်ရာတွင် ထည့်သွင်းအသုံးပြုကြသည်။
အရှင်နာဂသိန်ကျမ်းမှထုတ်နုတ်ချက်
ရှေးယခင်က မြန်မာပြည်တွင်မရှိဘဲ နိုင်ငံခြားမှလာသော ဆေးပစ္စည်းဖြစ်၍ သင်္ဘော ကနခိုဟု လည်းခေါ်ကြ သည်။
ဓာတ်ကို အလွန်သွားစေသော ပြင်းထန်သော တန်ခိုး ရှိခြင်းကြောင့် ဝေဿဝရော လည်းခေါ်သည်။
ကနခိုစေ့အရသာသည် ခါး၍ပူ သော သတ္တိရှိသည်။ အစေ့သည်ဆေးဖက်အလွန်ဝင်သည်။ယင်းကနခိုစေ့ကို ဇယပါလ = ကနခိုစေ့ ဟုလည်းခေါ်သည်။
ကနခိုသည် ဆေးဖက်အလွန်ဝင်သောကြောင့် တစ် ကမ္ဘာ လုံးလိုပင် သုံးကြသည်။ ကနခိုသည် လွန်စွာပြင်း ထန်သောအဆိပ်ဖြစ်၍ အခိုးအကင်းသတ်ပြီးမှ သာသုံးရ သည်။
အခိုးအကင်းသတ်ပုံ
ကနခိုစေ့ကို ဓားဖြင့်ခွဲရသည် အလယ်တွင် လျှာနှင့်တူသောအရာလေးကို ထုတ်ပစ်ရ သည်။ ထိုနောက် ကနခိုစေ့ကို အဝတ်ဖြင့်ထုတ်၍ နွားနို့ထဲ ထည့်ကာ(၃)နာရီပြုတ်ရ သည်။
ထိုသို့ပြုလုပ်ခြင်းကို ဒေါလာယန္တရား(ဓာတ်သမုဒ္ဒရာ)ကျမ်းတွင် ဖေါ်ပြထား သည်။
နောက်တစ်နည်းမှာ ကနခိုစေ့အားခွဲ၍လျှာထုတ်ပြီးသော ကနခိုစေ့ထက် ၈ပုံ၁ပုံရှိသော ကျောက်ချဉ်ဖြင့်အဝတ်ထုပ်၍ နွားနို့တွင်(၆)နာရီပြုတ်ရခြင်းဖြစ်သည်။
စနစ်တကျ ကနခိုစေ့အား စင်ကြယ်အောင်ပြုလုပ်ခြင်းဖြစ်သည်။
ဂုဏ်နှင့်စွမ်းရည်
ရေဝမ်းပိုက်ရောဂါကြောင့် စုဝေးနေသောရေကို ထုတ်ရန် ကနခိုစေ့ကို တိုက်ကျွေးရ သည်။
အဖျားသစ်သမား များအား ကနခိုတိုက်ပေးခြင်းဖြင့် ဝမ်းသက်အဖျား ဆိပ်များ ထွက်ကာ အဖျားရောဂါကိုလျော့နည်းသွားသည်။
အနူရောဂါတွင် သည်းခြေကြောင့် ဖြစ်သော သွေးဖေါက်ပြန်ခြင်းကို ကနခိုစေ့ကဖျက်ဆီးနိုင်သည်။ လေသလိပ် ဖေါက် ပြန် ခြင်းကိုပျောက်ကင်း၏။
ကနခိုကို အတိုင်းထက်အလွန်မသောက်သုံးရ ပျို့အန် တတ်သည်။
ကင်းမြီးကောက်ကိုက်သော ဒဏ်ရာအား ကနခိုစေ့လိမ်းပေးက ပျောက် ကင်းစေသည်။
အစေ့ဆီသည် ဖောရောင်၊ဝမ်းဗိုက်ရောင်၊ ဝမ်းပိုက် ရောဂါ၊ ခေါင်းကိုက်၊ အဖျား၊ ဒူလာတောင့်၊ အရှုးရောဂါ၊အစာမကြေ၊ လေပြည့် ၊ချောင်းဆိုး ရောဂါတို့ကို ပျောက် ကင်းစေသည်။
ဝမ်းတစ်ဆစ်ဆစ်သက်စေသော အတသာရဝမ်းသွန် ရောဂါ ကို ပျောက်ကင်းစေသည်။
အသည်းရောင်ခြင်းနှင့် ရွဲ့စောင်းခြင်းရောဂါ ၊မေ့မြောသော ရောဂါ၊လေလေးကိုင်းရောဂါတို့ ကိုကင်းဝေစေ သည်။ကနခိုသည် (တန်ဆေးလွန်ဘေး ဖြစ်သည်။)
အထူးမှတ်သားရန်မှာ
ကနခိုစေ့နှင့်ဆေးအားမသောက်သင့်သူများရှိသည် ဟုဆိုထားသည်။ကနခိုနှစ်မျိုးရှိသည်။
ကနခိုယဉ်နှင့် ကနခိုရိုင်းဖြစ် သည်။ ကနခို-အရိုင်းဘောစကိုင်း ဟုရှေးဗိန္နောဆရာ မြတ်တို့ ဆိုစမှတ်ရှိခဲ့သည်။
တောကနခိုဟုခေါ်သော ဘောစကိုင်း ဟူ ၍ လည်းရှိသေးသည်။
မြန်မာ့ဆေးဝါးပင်များအဆို
ကနခိုစေကို ဝမ်းနုတ်ဆေးအပုပ်ချဆေးတွင် ထည့်ဝင် အသုံးချသည်။
ကင်မြီးကောက်ကိုက်လျှင် ကနခိုစေ့ကို သွေးလိမ်းရသည်။
အစေ့ဆီကို ချင်းစိမ်းရည်နှင့် ကလေးကြက်ညှာ ချောင်းဆိုး ရောဂါကို ကုသနိုင်သည်။
ကနခို(၁)ဆ၊အုန်းဆီ(၈)ဆရော၍ အဆစ်အမြစ် ကိုက်ခြင်းကိုလိမ်းပေးကပျောက်၏။
ဝမ်းဗိုက်နှင့်စပ်လျဉ်းသောရောဂါ၊အကြောတက်ရောဂါ၊အဖျားရောဂါ၊ ရောင်နာ၊ရင်း နား၊ လည်ချောင်း၊ နားနှင့်ပတ်သက်သော ရောဂါများတွင်အသုံးပြုသည်။
ကျမ်းကိုး
မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း(အတွဲ-၁)
မြန်မာ့ဆေးဝါးပင်များ
အရှင်နာဂသိန်ဆေးကျမ်း
Credit:ရဲမျိုးသူ(ဗောဓိမြိုင်)
အဘိုးပွောဖူးသညျ။ မွေးလေး အိမျထောငျပွုရငျ ကနခိုလေးဝယျထားရတယျ။ အရေးအကွောငျးရှိရငျ တနျဖိုးကွီးတယျဆိုခဲ့သညျ။
အမှနျပငျကလေးငယျ၏ ကွကျ ညှာ ခြောငျးဆိုး ရောဂါကိုကနခို ီနှင့ျခငြျးစိမျး ရရေော ၍ သှေးကာ အနညျးငယျရငျဘတျတှငျ လူးလူးပေးရာ ကွကျညှာရကျ(၁၀၀) မကွာဘဲအမှနျပြောကျ ကငျးခဲ့ သညျ။
နောကျတဈဖနျ လကျတှေ့ကွုံသညျက ကငျမွီးကောကျအထိုးခံရသူအား ကနခိုစေ့သှေးလိမျး ပေးခဲ့ရာ ခကြျခငြျးဒဏျရာသကျသာ ပြောကျကငျးခဲ့ သညျ။
ကနခိုကို စိတျဝငျစား၍ ဖတျမှတျကွည့ျရာ ဆေးကမြျးတို့တှငျ ကယြျကယြျပွန့ျပွန့ျ ဖေါျပွထားခွငျး ရှိသညျ။
ရှှမွေနျမာတို့ ကနခိုဟုဆိုလြှငျ ပွငျးထနျသော ဓာတျသှားစသေည့ျ အစေ့(သို့) အဆံအဖွဈသိကွသညျ။
ကနခို၏ ရုက်ခဗဒေအမညျမှာ Croton tiglium Linn ဖွဈသညျ။ မြိုးရငျးမှာကွကျဆူ မြိုးရငျးဖွဈသညျ။
အမွဲစိမျးပငျလတျမြိုးဖွဈသညျ။အမွင့ျပေ(၁၅)ပမှေ(၂၀)ထိရှိသညျ။ ပငျစညျခေါကျမှာညိုပွာပွာဖွဈသညျ။
ရှကျနားတှငျခှေးသှားစိတျရှိပွီးဘဲဥပုံသဏ်ဍာနျအဖြားခြှနျသညျ။ ရှကျညှာရှညျကာ လိမ်မောျရောငျမှအစိမျး ရောငျထိရှိသညျ။ အပှင့ျသေး ငယျပွီးဖိုပှင့ျ /မပှင့ျရှိသညျ။
ဖိုပှင့ျ သညျအမှေးမဲ့၍ဖွူသညျ၊မပှင့ျမှာ အမှေးရှိသညျ။ နယုနျ၊ဝါဆိုလတို့တှငျ ပှင့ျသညျ။ အသီးသညျ ထောင့ျ (၃)ထောင့ျပါသောအကျကှဲသီးဖွဈသညျ။
အစေ့အဆံခြောမှတျပွီး တပို့တှဲ၊ကဆုနျလတို့တှငျသီးသညျ။ အမွင့ျပေ(၂၀၀၀) အထိရှိ၍ ပူအိုကျစှတျစို သော မွနျမာပွညျ ဒသေမြားတှငျ စိုကျပြိုးနိုငျသညျ။
ကနခိုမူလပေါကျရောကျရာဒသေမှာ ပသြှူးကြှနျးစုဖွဈသညျ။မွနျမာပွညျအနှံ့အပွား တောရှာခွံစညျးရိုးမြား တှငျစိုကျပြိုးထားကွသညျ။
အစေ့မှာလကျမဝကျခန့ျရှညျကာ မွပေဲစေ့နှင့ျအလှနျတူ သညျ။ပွငျးပွငျးထနျထနျဓါတျသှားစတေတျသော သဘောရှိ သဖွင့ျဝမျးနုတျဆေးဖေါျစပျရာတှငျ ထည့ျသှငျးအသုံးပွုကွသညျ။
အရှငျနာဂသိနျကမြျးမှထုတျနုတျခကြျ
ရှေးယခငျက မွနျမာပွညျတှငျမရှိဘဲ နိုငျငံခွားမှလာသော ဆေးပစ်စညျးဖွဈ၍ သငျ်ဘော ကနခိုဟု လညျးခေါျကွ သညျ။
ဓာတျကို အလှနျသှားစသေော ပွငျးထနျသော တနျခိုး ရှိခွငျးကွောင့ျ ဝေူဝရော လညျးခေါျသညျ။
ကနခိုစေ့အရသာသညျ ခါး၍ပူ သော သတ်တိရှိသညျ။ အစေ့သညျဆေးဖကျအလှနျဝငျသညျ။ယငျးကနခိုစေ့ကို ဇယပါလ = ကနခိုစေ့ ဟုလညျးခေါျသညျ။
ကနခိုသညျ ဆေးဖကျအလှနျဝငျသောကွောင့ျ တဈ ကမ်ဘာ လုံးလိုပငျ သုံးကွသညျ။ ကနခိုသညျ လှနျစှာပွငျး ထနျသောအဆိပျဖွဈ၍ အခိုးအကငျးသတျပွီးမှ သာသုံးရ သညျ။
အခိုးအကငျးသတျပုံ
ကနခိုစေ့ကို ဓားဖွင့ျခှဲရသညျ အလယျတှငျ လြှာနှင့ျတူသောအရာလေးကို ထုတျပဈရ သညျ။ ထိုနောကျ ကနခိုစေ့ကို အဝတျဖွင့ျထုတျ၍ နှားနို့ထဲ ထည့ျကာ(၃)နာရီပွုတျရ သညျ။
ထိုသို့ပွုလုပျခွငျးကို ဒေါလာယန်တရား(ဓာတျသမုဒ်ဒရာ)ကမြျးတှငျ ဖေါျပွထား သညျ။
နောကျတဈနညျးမှာ ကနခိုစေ့အားခှဲ၍လြှာထုတျပွီးသော ကနခိုစေ့ထကျ ၈ပုံ၁ပုံရှိသော ကြောကျခဉြျဖွင့ျအဝတျထုပျ၍ နှားနို့တှငျ(၆)နာရီပွုတျရခွငျးဖွဈသညျ။
စနဈတကြ ကနခိုစေ့အား စငျကွယျအောငျပွုလုပျခွငျးဖွဈသညျ။
ဂုဏျနှင့ျစှမျးရညျ
ရဝေမျးပိုကျရောဂါကွောင့ျ စုဝေးနသေောရကေို ထုတျရနျ ကနခိုစေ့ကို တိုကျကြှေးရ သညျ။
အဖြားသဈသမား မြားအား ကနခိုတိုကျပေးခွငျးဖွင့ျ ဝမျးသကျအဖြား ဆိပျမြား ထှကျကာ အဖြားရောဂါကိုလြော့နညျးသှားသညျ။
အနူရောဂါတှငျ သညျးခွကွေောင့ျ ဖွဈသော သှေးဖေါကျပွနျခွငျးကို ကနခိုစေ့ကဖကြျဆီးနိုငျသညျ။ လသေလိပျ ဖေါကျ ပွနျ ခွငျးကိုပြောကျကငျး၏။
ကနခိုကို အတိုငျးထကျအလှနျမသောကျသုံးရ ပြို့အနျ တတျသညျ။
ကငျးမွီးကောကျကိုကျသော ဒဏျရာအား ကနခိုစေ့လိမျးပေးက ပြောကျ ကငျးစသေညျ။
အစေ့ဆီသညျ ဖောရောငျ၊ဝမျးဗိုကျရောငျ၊ ဝမျးပိုကျ ရောဂါ၊ ခေါငျးကိုကျ၊ အဖြား၊ ဒူလာတောင့ျ၊ အရှုးရောဂါ၊အစာမကွေ၊ လပွေည့ျ ၊ခြောငျးဆိုး ရောဂါတို့ကို ပြောကျ ကငျးစသေညျ။
ဝမျးတဈဆဈဆဈသကျစသေော အတသာရဝမျးသှနျ ရောဂါ ကို ပြောကျကငျးစသေညျ။
အသညျးရောငျခွငျးနှင့ျ ရှဲ့စောငျးခွငျးရောဂါ ၊မေ့မွောသော ရောဂါ၊လလေေးကိုငျးရောဂါတို့ ကိုကငျးဝစေေ သညျ။ကနခိုသညျ (တနျဆေးလှနျဘေး ဖွဈသညျ။)
အထူးမှတျသားရနျမှာ
ကနခိုစေ့နှင့ျဆေးအားမသောကျသင့ျသူမြားရှိသညျ ဟုဆိုထားသညျ။ကနခိုနှဈမြိုးရှိသညျ။
ကနခိုယဉျနှင့ျ ကနခိုရိုငျးဖွဈ သညျ။ ကနခို-အရိုငျးဘောစကိုငျး ဟုရှေးဗိန်နောဆရာ မွတျတို့ ဆိုစမှတျရှိခဲ့သညျ။
တောကနခိုဟုခေါျသော ဘောစကိုငျး ဟူ ၍ လညျးရှိသေးသညျ။
မွနျမာ့ဆေးဝါးပငျမြားအဆို
ကနခိုစကေို ဝမျးနုတျဆေးအပုပျခဆြေးတှငျ ထည့ျဝငျ အသုံးခသြညျ။
ကငျမွီးကောကျကိုကျလြှငျ ကနခိုစေ့ကို သှေးလိမျးရသညျ။
အစေ့ဆီကို ခငြျးစိမျးရညျနှင့ျ ကလေးကွကျညှာ ခြောငျးဆိုး ရောဂါကို ကုသနိုငျသညျ။
ကနခို(၁)ဆ၊အုနျးဆီ(၈)ဆရော၍ အဆဈအမွဈ ကိုကျခွငျးကိုလိမျးပေးကပြောကျ၏။
ဝမျးဗိုကျနှင့ျစပျလဉြျးသောရောဂါ၊အကွောတကျရောဂါ၊အဖြားရောဂါ၊ ရောငျနာ၊ရငျး နား၊ လညျခြောငျး၊ နားနှင့ျပတျသကျသော ရောဂါမြားတှငျအသုံးပွုသညျ။
ကမြျးကိုး
မွနျမာ့စှယျစုံကမြျး(အတှဲ-၁)
မွနျမာ့ဆေးဝါးပငျမြား
အရှငျနာဂသိနျဆေးကမြျး
Credit:ရဲမြိုးသူ(ဗောဓိမွိုငျ)
